Talebanët 'pushtojnë' Afganistanin, Biden: Nuk kanë pse të vdesin amerikanët, kur vetë afganët nuk luftuan për shtetin e tyre! Ne shkuam atje të luftonim terrorizmin

 Foto e afganëve të evakuuar nga forcat amerikane në bordin e një avioni ushtarak.

Në aeroportin e Kabulit dy ditët e fundit po mbizotëron kaosi dhe paniku, ku me mijëra afgan janë filmuar në avion për t'u larguar nga vendi pas marrjes së Afganistanit nga talebanët. Në një foto shfaqet një moment i evakuimit të qindra afganëve përmes një avioni ushtarak amerikan. Në foton që po bën xhiron e botës shihen qindra afganë të grumbulluar në një avion ushtarak amerikan, i cili kishte 640 pasagjerë në bord, në një kohë kur kapacitetet e  tij ishin për 188 pasagjerë.

Biden thotë se kriza që po shpaloset në Afganistan është "shqetësuese" për veteranët amerikanë që luftuan atje gjatë 20 viteve të fundit. Për ata, thotë ai, "kjo është thellësisht personale".

"Ishte edhe për mua. Kam punuar në këto çështje për aq kohë sa kushdo," vazhdon ai.

"Nga Kabuli në Kandahar ... Unë kam folur me njerëzit. Jam takuar me udhëheqësit. Kam folur me trupat tona."

Presidenti amerikan thotë se qeveria afgane nuk arriti të marrë këshillën e tij dhe të negociojë një zgjidhje politike me talebanët.

“Zoti Ghani këmbënguli se forcat afgane do të luftonin. Por padyshim që ai kishte gabuar. Unë qëndroj plotësisht prapa vendimit tim," thotë Biden.

Ai shton se ai "gjithmonë i ka premtuar popullit amerikan se do të jem drejtpërdrejt me ta", por pranon se situata me përparimin e fundit të talebanëve "është shpalosur më shpejt nga sa kishim parashikuar".

"Amerikanët nuk mund dhe nuk duhet të vdesin dhe të luftojnë në një luftë që afganët nuk janë të gatshëm të luftojnë për veten e tyre," thotë ai.

Presidenti Biden mbrojti vendimin e tij për të tërhequr me shpejtësi trupat nga Afganistani, duke përmendur marrëveshjen që paraardhësi i tij, ish -presidenti Donald Trump, bëri me talebanët si një nga arsyet kryesore.

Biden tha se marrëveshja e ish -presidentit amerikan Donald Trump me talebanët e zvogëloi praninë e trupave amerikane në vend nga rreth 15,500 në 2,500. Ai shton se marrëveshja e Trump me talebanët bëri thirrje që forcat amerikane të largohen deri më 1 maj. Nuk kishte asnjë marrëveshje pas 1 majit për të mbrojtur trupat amerikane nga talebanët pas asaj date, tha ai.

"Kur erdha në detyrë, trashëgova një marrëveshje që Presidenti Trump negocioi me talebanët. Sipas marrëveshjes së tij, forcat amerikane do të ishin jashtë Afganistanit deri më 1 maj 2021, vetëm pak më shumë se tre muaj pasi kam marrë detyrën. Forcat amerikane kishin tashmë e tërhequr gjatë administratës Trump nga afërsisht 15,500 forca amerikane në 2,500 trupa në vend. Dhe talebanët ishin më të fortë ushtarakisht që nga viti 2001. Zgjedhja që më duhej të bëja si Presidenti juaj ishte ose të ndiqja atë marrëveshje ose të isha gati të kthehuni në luftimin e talebanëve në mes të sezonit të pranverës. Nuk do të kishte armëpushim pas 1 majit. Nuk kishte marrëveshje për mbrojtjen e forcave tona pas 1 majit. Nuk kishte status quo të stabilitetit pa viktima amerikane pas 1 majit ", Tha Biden gjatë fjalimit nga Shtëpia e Bardhë.

Presidenti Biden po flet në konferencë për shtyp nga Shtëpia e Bardhë në lidhje me situatën në Afganistan. Në një fjalim të drejtpërdrejtë televiziv, ai thotë se ekipi i tij i sigurisë kombëtare po "monitoron nga afër" situatën në terren në Afganistan.

Në vërejtjet e para të presidentit që kur qeveria afgane ra në duart e talebanëve, ai thotë se misioni amerikan në Afganistan "kurrë nuk ishte menduar të ishte ndërtim kombi", por përkundrazi ishte projektuar për të parandaluar "një sulm terrorist në tokën amerikane".

"Ne nuk mund të lejonin që të vriteshin amerikanë, kur vetë afganët nuk janë në gjendje të luftojnë për shtetin e tyre. Talebanët nuk janë forcë e re, i dhamë çdo mundësi për të pasur një të ardhme, por ata nuk luftuan për atë të ardhme. Nëse Afganistani nuk mund të përballet me talebanet tani, atëherë nuk ka asnjë shans që amerikanët do të kishin bërë ndonjë diferencë në Afganistan", tha Biden.

Kancelarja e Gjermanisë Angela Merkel, në një konferencë për shtyp pas takimit të kabinetit me ministrin e jashtëm dhe ministrin e brendshëm të vendi për situatën në Afganistan.

Merkel tha se talebanët kanë pushtuar Afganistanin ‘ me një shpejtësi që të merrte frymën’ dhe se ky ishte një "zhvillim i hidhur, dramatik dhe i tmerrshëm" veçanërisht për njerëzit e Afganistanit.

Merkel shtoi me tej se njerëzit nuk duhet t'i harrojnë kurrë ata që humbën jetën gjatë misionit, përfshirë 59 ushtarët gjermanë që vdiqën në Afganistan.

Ajo shtoi se përpjekja për evakuim ishte gjëja më e rëndësishme tani dhe nga 2,500 njerëz, përfshirë familjet e tyre, të cilët punuan me forcat gjermane, 1,900 tashmë janë kthyer në Gjermani. Të tjerët mendohet se janë në një vend të tretë.

Ka edhe 1.000 persona të tjerë që kanë punuar me agjencitë gjermane të zhvillimit dhe OJQ -të të cilët gjithashtu duhet të sillen në siguri, tha ajo.

Merkel tha se avionët ushtarakë gjermanë janë duke shkuar për në Kabul, por situata atje është ende e vështirë.

Presidenti Joe Biden do t’i drejtohet pas pak vendit nga Shtëpia e Bardhë lidhur me përpjekjet për tërheqjen e Shteteve të Bashkuara nga Afganistani. Tërheqja e planifikuar e forcave amerikane u shoqërua me disa viktima në aeroportin e Kabulit të hënën, ndërsa mijëra njerëz u përpoqën të largohen nga Afganistani një ditë pas marrjes nën kontroll të vendit nga talebanët.

Shtëpia e Bardhë tha se zoti Biden do të kthehet në Uashington nga vendpushimi presidencial “Camp David” për t’iu drejtuar vendit. Ky do të jetë fjalimi i parë publik mbi situatën në Afganistan në afro një javë.

Zyrtarë të lartë ushtarakë amerikanë thonë se kaosi në aeroport la të vdekur shtatë persona të hënën, përfshirë disa që ranë nga një avion ushtarak amerikan transporti që po largohej. Zyrtarët folën në kushte anonimiteti, sepse nuk ishin të autorizuar të diskutonin publikisht mbi operacionet në vazhdim.

Afganët vërshuan në pistën e aeroportit të Kabulit ndërsa mijëra u përpoqën të largohen pasi talebanët morën pushtetin. Pamjet filmike tregojnë disa njerëz që u kapën në anën e një aeroplani ushtarak amerikan para ngritjes, në shenjë dëshpërimi, ndërsa lufta 20-vjeçare po përfundon në një mënyrë kaotike.

Një video tjetër tregoi disa afganët që bien ndërsa avioni fluturon mbi qiellin e Kabulit. Trupat amerikane u detyruan të hapnin zjarr pajarmërues dhe përdorën helikopterë për të hapur rrugën për avionët e transportit.

Pentagoni konfirmoi të hënën se forcat amerikane qëlluan dhe vranë dy persona, për të cilët thuhej se ishin të armatosur, ndërsa presidenti Biden urdhëroi rreth 1000 trupa të tjera që të siguronin aeroportin që u mbyll për disa orë të hënën për shkak të civilëve në pistë.

Italia, Arabia Saudite, Franca, Zelanda e Re, Suedia, Australia dhe Republika Çeke janë ndër vendet që kanë përmbyllur evakuimin ose kanë plane specifike për nxjerrjen e personelit të tyre së shpejti jashtë Afganistanit.

Autoriteti Civil i Aviacionit në Afganistan njoftoi se terminali civil i aeroportit ishte “mbyllur deri në njoftimin e ardhshëm”, ndërkohë që në median sociale u postuan video që tregonin turma në pistat e aeropotit dhe njerëz që shtyheshin për të hipur në shkallët e një avioni.

Disa kompani fluturimesh si United, British Airëays, Virgin Atlantic dhe Lufthansa thanë se nuk do të fluturojnë mbi hapësirën ajrore të Afganistanit, ndërsa shoqëritë ajrore Emirate dhe Pakistan International Airlines njoftuan se kanë pezulluar fluturimet për në Kabul.

Luftëtarët talibanë u panë të hënën duke patrulluar rrugët e Kabulit pas ofensivës së rrufeshme që u siguroi kontrollin e kryeqyteteve të njëpasnjëshme krahinore brenda pak më shumë se një jave dhe më pas marrjen e kryeqytetit të vendit të dielën.

Mullah Abdul Ghani Baradar, bashkëthemelues dhe zëvendës kryetar i talibanëve përgëzoi popullin afgan dhe “Muxhahidinët” për fitoret kolosale përmes një deklarate të dielën në mbrëmje. Ai e përcolli mesazhin nga zyra e tij në Doha të Katarit.

“Jam këtu për të njoftuar se ne jemi përgjegjës për jetët tuaja dhe për çdo gjë që lidhet me jetën e përditshme. Dua t’ju bind se do të ofrojmë çdo gjë që nevojitet për t’jua bërë jetën më të mirë me aq sa na ka dhënë i Madhi Zot, i cili na ofroi këtë fitore të madhe,” tha zoti Baradar.

Kombet e Bashkuara u kanë bërë thirrje talibanëve të “tregohen të matur në maksimum në mënyrë që të mbrohen jetë njerëzish” përmes një deklarate të sekretarit të përgjithshëm të publikuar të dielën në mbrëmje. Të gjitha organizatat humanitare duhet të lejohen të ofrojnë ndihmë pa u penguar, thuhet në deklaratë.

Shtetet e Bashkuara dhe më shumë se 60 vendet të tjera nxorën një deklaratë në orët e vona të së dielës ku u bëjnë thirrje të gjitha palëve në Afganistan “të respektojnë dhe ndihmojnë” largimin e rregullt të afganëve dhe shtetasve të huaj që duan të ikin nga Afganistani.

“Ata që janë në pozita pushteti e autoriteti në mbarë Afganistanin mbajnë përgjegjësinë dhe duhet të përgjigjen për mbrojtjen e jetëve dhe të pronave si dhe për rikthimin e menjëhershëm të sigurisë dhe rendit civil,” thuhet në deklaratë. “Afganët dhe shtetasit e huaj që duan të largohen duhet të lejohen të largohen. Rrugët, aeroportet dhe pikat e kalimit kufitar duhet të mbeten të hapur dhe të ruhet qetësia”.

Presidenti afgan Ashraf Ghani, si dhe nënpresidenti dhe disa zyrtarë të lartë u larguan me avion nga Afganistani të dielën.

Zoti Ghani postoi të dielën në mbrëmje një deklaratë në Facebook, duke thënë se u largua nga vendi për të shmangur gjakderdhjen. Ai mbërriti në Taxhikistan dhe u largua pas pak për një destinacion të paditur, njofton Radio Evropa e Lirë/Radio Liria.

“Talibanët kanë fituar në betejën me armë e shpatë, tani ata janë përgjegjës për të mbrojtur nderin, pasurinë dhe krenarinë e vendit,” shkruante ai. “Ata janë përballë një sprove historike: ose do të mbrojnë emrin dhe nderin e Afganistanit, ose do të vënë në radhë të parë rrjete dhe vende të tjera. U takon talibanëve të sigurojnë popullin, kombet, sektorët, motrat dhe gratë e Afganistanit në mënyrë që të fitojnë legjitimitetin dhe zemrat e njerëzve”.

Abdullah Abdullah, kreu i Këshillit afgan të Ripajtimit postoi një video në Facebook me kritika në adresë të zotit Ghani.

“Sipas mendimit tim, ish-presidenti e la vendin dhe popullin në një pozitë të keqe. Zoti do t’i kërkojë hakun,” thoshte zoti Abdullah.

Të dielën në mëngjes, një delegacion i talibanëve hyri në diskutime me udhëheqës të njohur xhihadistë, politikanë dhe kryepleq afganë që përfunduan me dorëheqjen e Presidentit Ghani, thanë burime të talibanëve në dijeni të bisedimeve.

Sipas marrëveshjes që thuhet se u arrit, një delegacion me udhëheqës afganë, përfshirë zotin Abdullah, do të shkojnë në Katar “për transferimin e pushtetit në duart e talibanëve” në formë zyrtare. Zëri i Amerikës kontaktoi zëdhënës të talibanëve për të marrë konfirmim për këtë njoftim por ende nuk ka pasur reagime./ VOA

Avionët e dërguar për të ndihmuar në evakuimin e njerëzve nga Afganistani duhet të devijohen në qytete të tjera për shkak të trazirave në aeroportin e Kabulit.

Imazhet nga Aeroporti Ndërkombëtar Hamid Karzai tregojnë skena dëshpërimi dhe ankthi, me njerëz që grumbullohen në pistat dhe qëndrojnë në majë të avionëve. Pamjet treguan afganë të dëshpëruar që përpiqeshin të vareshin në aeroplanë ndërsa përpiqeshin të largoheshin.

Dy avionë ushtarakë çek u devijuan në Baju, Azerbajxhan dhe një aeroplan evakuimi gjerman u detyrua të ndryshojë ulet dhe të ulet në Uzbekistan. Avioni ishte dërguar për të ndihmuar në evakuimin e shtetasve çekë dhe gjermanë dhe kolegëve afganë nga vendi.

Të gjitha fluturimet - ushtarake dhe civile - që hynin dhe dilnin nga aeroporti u pezulluan që nga e hëna në mbrëmje për shkak të kaosit, tha të hënën Autoriteti Afgan i Aviacionit Civil. Autoriteti i aviacionit tha se hapësira ajrore e vendit ishte ‘zaptuar nga ushtria’ dhe këshilloi linjat ajrore tregtare të devijojnë fluturimet për të shmangur hapësirën ajrore.

Kanalet kryesore televizive të Afganistanit janë ende duke transmetuar, por me disa dallime të dukshme - përfshirë zhdukjen e të gjitha prezantuesve femra nga ekrani.

Ka pasur një rritje të madhe të komenteve të favorshme për talebanët në kanale të tilla si TV Kombëtar i Afganistanit shtetëror dhe Tolo News, Ariana, Shamshad dhe 1TV në pronësi private.

Pak kritika ndaj grupit janë parë deri më tani në çdo televizon dhe është ndaluar transmetimi i muzikës dhe telenovelave.

Tolo News dhe 1TV kryesisht kanë përsëritur programet e transmetuara dje, ndoshta për shkak të vështirësive me punën e tyre.

Televizioni shtetëror, i cili u mor nga talebanët në mbrëmjen e 15 gushtit, ka transmetuar kryesisht programe fetare.

Shamshad TV, në pronësi të një ish-ndihmësi presidencial, ka transmetuar shumë përmbajtje pro-talebanëve. Në një program, korrespondenti i kanalit tregoi banorët e Kabulit duke lavdëruar grupin për sjelljen e sigurisë dhe unitetit në vend.

Aktivistja e njohur dhe fituesja e Nobelit për paqen, Malala Yousafzai ka deklaruar se vendet e botës duhet të hapin kufijtë e tyre për refugjatët afganë, pas rënies së qeverisë së vendit ndaj talebanëve.

Malala Yousafza, e cila u qëllua në kokë nga talebanët për mbrojtjen publike të arsimit për gratë dhe vajzat, ka thënë se është në “shok të plotë” që grupi ka marrë kontrollin e Afganistanit.24-vjeçarja tha se ishte "thellësisht e shqetësuar për gratë, pakicat dhe mbrojtësit e të drejtave të njeriut" dhe bëri thirrje për më shumë ndërhyrje nga udhëheqësit botërorë.

"Ne shikojmë në tronditje të plotë kur talebanët marrin kontrollin e Afganistanit. Fuqitë globale, rajonale dhe lokale duhet të bëjnë thirrje për një armëpushim të menjëhershëm, të ofrojnë ndihmë urgjente humanitare dhe të mbrojnë refugjatët dhe civilët ”, tha ajo në një postim në Tëitter.

Yousafzai u detyrua të largohej nga Lugina Sëat e Pakistanit kur u pushtua nga talebanët në vitin 2008 dhe vajzat u ndaluan të shkonin në shkollë. Ajo foli publikisht për rëndësinë e arsimimit të grave dhe më pas u qëllua nga një sulmues i maskuar taleban gjatë rrugës për në shtëpi nga shkolla në tetor 2012 kur ishte 15 vjeç.

Ajo u dërgua në Mbretërinë e Bashkuar dhe u trajtua për plagët e saj në spitalin e Mbretëreshës Elizabeth të Birminghamit, para se të vazhdonte aktivizmin e saj, të themelonte fondacionin Malala për arsimin e vajzave dhe të përfundonte një diplomë në filozofi, politikë dhe ekonomi në Universitetin e Oksfordit.

Trupat amerikane janë ende "duke punuar për të rivendosur sigurinë" pas dyndjeve në aeroportin të Kabulit, tha zëdhënësi i Pentagonit John Kirby.

Aktualisht janë 2,500 trupa amerikane në aeroport, ndërkohë që 500 të tjerë pritet që të mbërrijnë në orët e ardhshme.

"Ne parashikojmë që në orët e ardhshme të jemi në gjendje të rivendosim operacionet ajrore në aeroport," tha Kirby. Deri tani, të gjitha fluturimet brenda dhe jashtë Kabulit janë ndaluar. Qëllimi është evakuimi i mijëra njerëzve në ditë, tha Kirby, sapo të rifillojnë fluturimet.

Videoja e producentes afgane Sahraa Karimi, duke ikur prej talibanëve në Kabul pasi ata morën kontrollin e qytetit është bërë virale.

Karimi, kërkoi ndihmë në mediat sociale, duke thënë se militantët po vijnë për të “na vrarë”.

“Talibanët hynë në Kabul, për fat të keq dhe ne u arrestuam,” tha ajo në një video në Instagram. “Lutuni për ne.”

Në video, ajo shihet duke vrapuar nëpër qytet, frika e dukshme në sytë e saj.

“Talibanët rrethuan Kabulin. Unë shkova në bankë për të marrë para, ata u mbyllën dhe u evakuuan. Ende nuk mund ta besoj që kjo ka ndodhur ”, tha jo në Instagram.

Karimi gjithashtu bëri thirrje për ndihmë në rrjete sociale. Në baze të ligjeve të Sheriatit, gratë nuk kanë të drejtë të lëvizin në ambiente të hapura, pa shoqërinë e një burri I cili quhet si kujdestar.

View this post on Instagram

A post shared by Sahraa Karimi صحرا كريمي (@sahraakarimi)

Marrja e shpejtë nën kontroll e Afganistanit nga talebanët ka shkaktuar tronditje, tmerr dhe zemërim midis politikanëve dhe figurave ushtarake në Evropë dhe Perëndim.

Pjesa më e madhe e zemërimit dhe zhgënjimit i është drejtuar qeverive amerikane dhe britanike për tërheqjen e trupave, e parë kjo si një tradhti ndaj popullit afgan. Por edhe NATO është sulmuar.

Të hënën kreu i partisë konservatore të Angela Merkel dhe pasardhësi i mundshëm i kancelares gjermane e quajti tërheqjen "dështimin më të madh" të NATO -s që nga krijimi i saj.

"Është humbja më e madhe që NATO ka pësuar që nga krijimi i saj dhe shërben si një ndryshim thelbësor i epokës me të cilën jemi përballur," tha kreu i CDU, Armin Laschet në përgjigje të fitores së shpejtë të talebanëve.

Pasi përparuan shumë shpejt javën e kaluar, duke marrë nën kontroll disa nga  qytetet më të mëdha, militantët islamikë të dielën morën nën kontroll Kabulin, duke shkaktuar skena paniku në kryeqytet dhe në aeroportin ndërkombëtar ndërsa afganët e dëshpëruar kërkojnë të largohen.

Marrja nën kontroll e talebanëve vjen vetëm disa javë para se SHBA të largonin përfundimisht trupat e saj ushtarake nga vendi.

Ndërkohë që mijëra afganë janë larguar nga shtëpitë e tyre mes frikës se talebanët do të imponojnë një qeveri brutale, shtypëse në emër të Sheriatit, të gjitha përveç eliminimit të të drejtave të grave dhe ekzekutimeve publike.

Tërheqjet e trupave të NATO-s, 20 vjet pas pushtimit të udhëhequr nga SHBA që rrëzoi talebanët nga pushteti, kishin ngjallur frikën  e një rikthimi të talebanëve. Por shpejtësia  me të cilën ata morën nën kontroll vendin dhe rënia e rezistencës së qeverisë afgane, ka befasuar ndërkombëtarët.

Në Prill, kur presidenti Biden njoftoi tërheqjen përfundimtare të SHBA edhe  NATO ra dakord të tërhiqte afërsisht 7,000 forcat e saj nga Afganistani, por duke premtuar mbështetje për vendin.

Shumica e vendeve të BE -së kishin kontribuuar me forca ushtarake dhe deri në fund të qershorit numrin më të madh e kishte Gjermania, Italia dhe Polonia.

Sekretari i Mbrojtjes i Mbretërisë së Bashkuar Ben Wallace, i shqetësuar deklaroi se Al-Kaeda e strehuar dikur nga talebanët, do të kthehej sërish në Afganistan. 

Ai pranoi se tërheqja e forcave amerikane dhe britanike mund të paraqiste probleme strategjike.  Wallace tha se ai kishte kritikuar marrëveshjen e vitit 2020 të arritur nga Administrata Trump me talebanët si "jo gjënë e duhur", por mbrojti tërheqjen e trupave britanike pasi sipas tij zgjidhja duhet të jetë ndërkombëtare.

Kryeministri i Mbretërisë së Bashkuar Boris Johnson ka kryesuar takimet e njësisë COBRA për të diskutuar në lidhje me Afganistanin.

Figura të tjera kryesore në Partinë Konservatore dënuan vendimin e qeverisë për tërheqjen e tyre.

Londra dhe Uashingtoni të dy kanë dërguar trupat për të siguruar daljen e shtetasve britanikë dhe amerikanë nga Afganistani përballë përparimit të talebanëve.

Të Premten, qeveritë e BE përqendruan përpjekjet e tyre praktike në ndihmën e shtetasve të vendeve të tyre të largohen nga Afganistani. Gjermania dhe Danimarka ishin ndër ata që përcaktuan planet për të mbyllur ambasadat dhe për të nxjerrë stafin.

Ministri i Jashtëm gjerman Heiko Mass tha se një "ekip mbështetës " po dërgohej në Kabul, ku operacioni diplomatik do të shkurtohej në "minimum".

Diplomati i lartë i BE -së Josep Borrell e përqendroi kritikën tek talebanët për shkeljet e të drejtave të njeriut, duke bërë thirrje për ndalimin e menjëhershëm të dhunës që po shkaktonte "vuajtje për qytetarët afganë". 

Talibanët do të përballen me "izolim" ndërkombëtar nëse "pushteti merret me forcë", tha ai në një deklaratë.

Por përtej Atlantikut, ka pasur gjithashtu kritika të ashpra për tërheqjen e trupave amerikane, në veçanti në mesin e republikanëve, edhe pse tërheqja u sinjalizua nga Donald Trump kur ai ishte në Shtëpinë e Bardhë.

Duke i bërë jehonë Trump, Presidenti Biden ka deklaruar se është i vendosur t'i japë fund luftës më të gjatë të Amerikës. Duke njoftuar afatin kohor për tërheqjen e SHBA në prill, ai tha se të gjithë trupat e mbetur do të tërhiqen deri më 11 shtator, 20 vjetori i sulmeve terroriste të Al Kaedës në Nju Jork dhe Uashington.

Ambasadori rus në Afganistan, Zamir Kabulov ka deklaruar se qeveria ruse fillimisht do të vëzhgojë veprimin e autoriteteve  të reja që kanë marrë nën kontroll afganët. Sipas raportimeve nga mediat e huaja, Kabulov ka thënë se vetëm pas këtij vëzhgimi do të vendoset nëse qeveria e re do të njihet apo jo nga Rusia.

Ndërkohë bëhet me dije se ambasadori rus do të zhvillojë një takim ditën e nesërme me përfaqësues të talebanëve. Bisedimet mes talebanëve dhe ambasadorit rus do të përqendrohen në sigurinë që do të ofrohet për ambasadën rusë në Afganistan.

Ish-presidenti amerikan Donald Trump, i ka bërë thirrje pasardhësit të tij, Joe Biden që të japë dorëheqjen. Kjo thirrje e Trump vjen pas marrjes së Afganistanit nga telebanët.

"Është koha që Joe Biden të japë dorëheqjen me turp për atë që ka lejuar t'i ndodhë Afganistanit," tha Trump në një deklaratë, duke e kritikuar atë edhe për një rritje të rasteve të COVID-19 në Shtetet e Bashkuara.

Gjithashtu Trump është shprehur se ky zhvillim do të shënohet si një nga humbjet më të mëdha në historinë amerikane.

”Ajo që Joe Biden ka bërë me Afganistanin është legjendare. Do të shënohet si një nga humbjet më të mëdha në historinë amerikane”, shton ai.

Militantët talebanë kanë marrë nën kontroll kryeqytetin e Kabulit dhe presidenti Ashraf Ghani është larguar nga vendi.

Grupi ekstremist islamik është përhapur në të gjithë vendin pas tërheqjes së forcave amerikane, me poste ushtarake dhe më të gjitha qytetet që janë vënë nën kontrollin e tyre. Por kush janë talebanët, si kanë ardhur në pushtet dhe çfarë duan për Afganistanin.

Kush janë talebanët?

Talibanët, që do të thotë "studentë" në gjuhën Pashto, kanë ndërmarrë një grusht shteti kundër qeverisë së mbështetur nga Perëndimi në Kabul, të parën herë që kur u rrëzuan nga pushteti në 2001.

Grupi u formua nga luftëtarë "muxhahedinë" të cilët luftonin kundër forcave sovjetike në vitet 1980 me mbështetjen e CIA -s.

Cila është historia e grupit?

Ata janë shfaqur fillimisht në vitin 1994 si një nga fraksionet në luftën civile,  ata morën kontrollin e shumicës së vendit deri në 1996 dhe vendosën si bazë të qeverisjes së tyre versionin e rreptë të Sheriatit ose ligjit Islam.

Grupi është akuzuar për zbatimin brutal të Sheriatit, me ekzekutime publike për ata që dënoheshin për vrasje ose tradhti bashkëshortore dhe amputim për ata që shpalleshin fajtorë për vjedhje. Burrat duhej të rritnin mjekrën dhe gratë të mbanin burka.

Por pas strehimit të Osama bin Ladenit dhe figurave kryesore të Al Kaedës pas sulmeve të 11 shtatorit 2001 në Qendrën Botërore të Tregtisë në Nju Jork, talebanët do të binin nga pushteti  pasi një koalicion ushtarak i udhëhequr nga SHBA filloi ofensivë më 7 tetor 2001.

Pavarësisht se u rrëzuan nga pushteti, talebanët do të vazhdonin një luftë guerile kundër qeverive të mbështetura nga Perëndimi dhe forcave të udhëhequra nga SHBA.

Çfarë ndodhi me bisedimet e paqes SHBA-Talebanë?

Talebanët hynë në bisedime me SHBA në vitin 2018 dhe arritën një marrëveshje paqeje në shkurt të 2020, marrëveshje në të cilën SHBA u zotuan të tërhiqte trupat e vetë  ndërkohë që parandalonte talebanët të sulmonin forcat amerikane. Megjithatë, talebanët kanë vazhduar të vrasin forcat afgane të sigurisë dhe civilët.

Çfarë duan ata?

Grupi fondamentalist dëshiron të rikthejë Sheriatin në Afganistan dhe ata që nuk mund të largohen nga vendi do të duhet të përshtaten me një mënyrë jetese që e kishin lënë pas dy dekadat e fundit.

Në kohën e sundimit të tyre Afganistanin nga viti 1996 në 2001, gratë nuk mund të punonin, vajzat nuk lejoheshin të ndiqnin shkollën dhe gratë duhej të mbulonin fytyrën dhe të shoqëroheshin nga një i afërm mashkull nëse donin të dilnin nga shtëpitë e tyre. Muzika, Televizionet dhe kinematë ishin të ndaluara.

Grupi ka deklaruar se do t'i japë fund arsimit të përzier gjinor dhe do ta kthejë ligjin islamik në rol qëndror në shoqëri.

Gjatë bisedimeve në vitet e fundit, udhëheqësit talebanë i dhanë garanci Perëndimit se gratë do të gëzonin të drejta të barabarta në përputhje me atë që ishte dhënë nga Islami, përfshirë aftësinë për të punuar dhe arsimuar.

Në fillim të këtij viti, talebanët thanë se donin një "sistem të mirëfilltë islamik" që do të siguronte dispozita për të drejtat e grave dhe të pakicave, në përputhje me traditat kulturore dhe rregullat fetare.

Por në fillim të këtij muaji, luftëtarët e grupit hynë në zyrat e një banke në Kandahar dhe urdhëruan nëntë gra që punonin atje të largoheshin.

Personat e armatosur i shoqëruan në shtëpitë e tyre dhe u thanë që të mos ktheheshin në punë. Në vend të kësaj, ata shpjeguan se të afërmit meshkuj mund të zinin vendin e tyre.

Incidenti është një shenjë se disa nga të drejtat e fituara nga gratë afgane gjatë 20 viteve që nga rrëzimi i lëvizjes së vijës së ashpër mund të përmbysen.

Si financohen talebanët?

Grupi është në gjendje të mbledhë fonde përmes disa burimeve, përfshirë tregtinë e opiumit dhe drogës. Në zonat që kontrollojnë ata taksonin fermat dhe bizneset e tjera, ndërsa grupi ka marrë edhe financime nga mbështetësit.

Kush i njeh talebanët?

Vetëm katër shtete i kanë njohur talebanët kur ishin në pushtet për herë të fundit: Pakistani fqinj, Arabia Saudite, Emiratet e Bashkuara Arabe dhe Turkemnistani. SHBA dhe Kombet e Bashkuara vendosën sanksione ndaj talebanëve dhe shumica e vendeve nuk ka gjasa ta njohin grupin në mënyrë diplomatike. Megjithatë, disa vende të tilla si Kina kanë sugjeruar se ata mund të njohin talebanët si një regjim legjitim.

Talebanët tani kanë marrë të gjithë Afganistanin, por një video nga qytetin i Bakh, ndër të parët që u mor nën kontroll nga ata tregon sesi jeta mund të jetë nën pushtetin e tyre. Në qytet është vrarë një grua, për "veshjen e saj të pahijshme", megjithëse talebanët  deklarojnë se nuk do të detyrojnë askënd të veshë burka.

Ndërkohë që një burrë është detyruar të ecë këmbëzbathur vetëm sepse dëgjonte muzike jo islame.

Marrja e Afganistanit nga talebanët do të përbëjë pengesa të mëdha për arsimimin e grave në vend dhe aktivistët duhet të vazhdojnë të shtyjnë grupin militant të garantojë të drejtat e grave dhe vajzave.

Kur talebanët sunduan Afganistanin në vitet 1990, gratë u ndaluan të merrnin një arsimim formal sipas interpretimit fundamentalist të grupit të Sheriatit, të quajtur ndryshe si ligji Islamik. Aktivistja e të drejtave të grave atje Durrani tha se talebanët duhet të pranojnë që arsimi i përgjithshëm për vajzat dhe gratë të ketë rëndësi, që gratë duhet të vazhdojnë të kenë qasje në shkollën e mesme dhe arsimin universitar.

Megjithëse Durrani tha se nuk ka frikë dhe i njeh të drejtat e saj, ajo tha se kthimi i talebanëve është shkak për alarm.

“Sytë e mi janë fryrë nga lotët. Nuk më kanë mbetur më lot,” tha ajo.

Nasreen Sultani, drejtoresha e gjimnazit të vajzave në Kabul, e cila për vite të tëra lufton për të drejtat e vajzave afgane, tha se tashmë ajo është e frikësuar për sigurinë e nxënësve të saj.

“Jam shumë e trishtuar. Kur i shoh vajzat, zemërohem. Unë u përpoqa, por nuk arritëm të sigurojmë që gratë të dalin nga kjo situatë e mjerueshme,””  tha mes lotëve drejtoresha e shkollës për NBC NEWS.

Ajo tha se ishte kërcënuar nga talebanët. Anëtarët e grupit militant islamik i kishin thënë se “mund t’i shpërthenin makinën.

Talebanët ndaluan më parë televizionin, muzikën dhe kinemanë si dhe ndaluan që vajzat mbi moshën 10-vjeçare të shkonin në shkollë. Ata akuzohen për abuzim kulturor dhe me të drejtat e njeriut. Pakistani e ka mohuar që të fshihet pas ndërtimit të grupit të talebanëve, por ajo që dihet me siguri është që personat që u bashkuan fillimisht në këtë grup ishin edukuar në medresetë e Pakistanit.

Pamjet e militantëve talebanë të cilët kanë marrë kontrollin e Afganistanit janë shumë ndryshe nga ata të fund-viteve 90.  Jo vetëm nga cilësia e transmetimit vizual, por edhe nga përmirësimi i veshjeve militante afgane.

Armët e tyre duken krejt të reja dhe shkëlqejnë, automjetet e tyre të tipit Humvee janë gjendje të përkryer dhe rrobat e tyre janë komplet të reja, duke i bërë të harrohen pamjet e dikurshme. Ata nuk duken më të tërbuar, të rreckosur, përkundrazi ata duken të fuqishëm, një legjion i disiplinuar i luftëtarëve dhe të pasur në një mision për të marrë përsipër qeverisjen e vendit.

Dhe pse nuk do të dukeshin të vetëkënaqur? Organizata është e mbushur me fonde dhe kanë të ardhura të sigurta.

Në vitin fiskal që përfundoi në mars 2020, talebanët thuhet se fituan 1.6 miliardë dollarë amerikanë, sipas Mullah Yaqoob, djalit të udhëheqësit shpirtëror të talebanëve të ndjerë Mullah Mohammad Omar, i cili zbuloi burimet e të ardhurave të talebanëve në një raport konfidencial të porositur nga NATO dhe më vonë marrë nga Radio Evropa e Lirë.

Për krahasim, qeveria afgane fitoi 5.55 miliardë dollarë gjatë së njëjtës periudhë. Unë studioj financat e talebanëve si analist i politikave ekonomike në Qendrën për Studime në Afganistan. Ja nga vijnë paratë e tyre, tregon studiuesi Hanif Sufizada.

Por cilat janë burimet kryesore të parave të tyre?

1. Droga – 416 milionë dollarë

Afganistani përbën afërsisht 84% të prodhimit global të opiumit gjatë pesë viteve sipas Raportit Botëror të Drogës të Kombeve të Bashkuara 2020. Pjesa më e madhe e këtyre përfitimeve të drogës ilegale shkojnë për talebanët, të cilët menaxhojnë opiumin në zonat nën kontrollin e tyre. Grupi vendos një taksë prej 10% për çdo hallkë në zinxhirin e prodhimit të drogës, sipas një raporti të vitit 2008 nga Njësia e Kërkimit dhe Vlerësimit në Afganistan, një organizatë kërkimore e pavarur në Kabul.

2. Minierat – 400-464 milionë dollarë

Minierat e hekurit, mermerit, bakrit, arit, zinkut dhe metaleve të tjera dhe mineraleve të rralla në Afganistanin malor është një biznes gjithnjë e më fitimprurës për talebanët. Sipas Komisionit të Gurëve dhe Minierave të Talibanëve, ose Da Dabaro Comisyoon, grupi fiton nga 400-464 milion dollarë në vit, nga presionet dhe kërcënimet që u bëjnë kompanive për t’i lejuar të vazhdojnë me punën e tyre.

3. Gjobat dhe taksat 160 milionë dollarë

Ashtu si një qeveri, talebanët taksojnë njerëzit dhe industritë nën kontrollin e tyre. Ata madje lëshojnë faturat zyrtare të pagesës së taksës. Industritë “e taksuara” përfshijnë operacionet minerare, mediat, telekomunikacionet dhe projektet e zhvillimit të financuara nga ndihma ndërkombëtare. Shoferët akuzohen për përdorimin e autostradave në rajonet e kontrolluara nga talebanët dhe dyqanxhinjtë paguajnë talebanët për të drejtën për të bërë biznes.

Grupi gjithashtu imponon një formë tradicionale islame të taksimit të quajtur “ushr” – e cila është një taksë prej 10% mbi të korrat e një fermeri – dhe “zekat”, një taksë pasurie 2.5%.

Sipas Mullah Yaqoob, të ardhurat nga taksat – të cilat gjithashtu mund të konsiderohen si zhvatje, gjoba – sjellin rreth 160 milionë dollarë të ardhura në vit.

4. Donacione bamirësie 240 milionë dollarë

Talibanët marrin kontribute të fshehta financiare nga donatorët privatë dhe institucionet ndërkombëtare në të gjithë globin. Shumë donacione të talebanëve janë nga bamirësitë dhe fondet private të vendosura në vendet e Gjirit Persik,  historikisht mbështetës të kryengritjes fetare të grupit. Këto donacione shtohen në rreth 150 milionë dollarë në 200 milionë dollarë çdo vit, sipas Qendrës së Afganistanit për Kërkime dhe Studime Politike. Këto bamirësi janë në listën e grupeve të Departamentit të Thesarit të SHBA që financojnë terrorizmin.5.

5. Eksportet,  240 milionë dollarë

Pjesërisht për pastrimin e parave të paligjshme, talebanët importojnë dhe eksportojnë mallra të ndryshme të përditshme të konsumit. Ata importojnë pjesë makinash dhe automjete të montuara dhe pjesë këmbimi të automobilave. Të ardhurat neto të talebanëve nga eksportet mendohet të jenë rreth 240 milionë dollarë në vit.

6. Pasuritë e paluajtshme – 80 milionë dollarë

Talebanët kanë prona të paluajtshme në Afganistan, Pakistan dhe vende të tjera potencialisht, me vlerë rreth 80 milionë dollarë.

7. Shtete të veçanta

Sipas raportimit të BBC -së, një raport i klasifikuar i CIA -s vlerësoi në vitin 2008 se talebanët kishin marrë 106 milionë dollarë nga burime të huaja, veçanërisht nga shtetet e Gjirit.

Sot, sipas burimeve të shumta amerikane dhe ndërkombëtare, qeveritë e Rusisë, Iranit, Pakistanit dhe Arabisë Saudite besohet se financojnë talebanët. Ekspertët thonë se këto fonde mund të arrijnë deri në 500 milionë dollarë në vit, por është e vështirë të vendosësh një shifër të saktë.

Nuk janë skena nga ndonjë film i Hollywood, por fatkeqësisht është një pamje reale nga aeroporti i Kabulit. Pamjet janë vërtetë tragjike ku shihet se 2 persona kanë rënë nga avioni, në tentativën e tyre për t'u larguar. Kjo video është shpërndarë me shpejtësi në rrjetet sociale, ku sipas asaj që shkruajnë komentuesit, afganët ishin fshehur në rrotat e avionit. Nga sa thuhet, trupat e tyre kanë përfunduar në disa shtëpi.

Ka qenë një nga mediat vendase që ka publikuar videon. 

Mijëra të burgosur, përfshirë ish-luftëtarët e Shtetit Islamik dhe al-Kaedës, u liruan nga një burg në periferi të Kabulit. Mediet e huaja shkruajnë se kjo ardhur pasi trupat qeveritare afgane ia dorëzuan bazën ajrore Bagram talebanëve herët të dielën. Baza ka burgun Pul-e-Charki, i cili ka rreth 5,000 të burgosur. Ai është më i madhi në Afganistan dhe i njohur për kushtet e tij të këqija, shkruan tg.

20 vite luftë në Afganistan kanë marrë një rrjedhë tjetër, në një kohë që tëheqja e trupave të NATO-s premtonte një forcim të qeverisë së vendit, ajo shën oi një rikthim triumfues të talebanëve.

Në një kohë që fitorja e tyre është e sigurtë emir që po lakohet më së shumti në media është ai i Abdul Ghani Baradar, lideri i cili çoi në fitoren e padiskutueshme të talebanëve dhe me shumë gjasa  ai do të bëhet President i Afganistanit me largimin e Ashraf Ghani.

Abdul Ghani Baradar është udhëheqësi taleban I cili si për ironi të fatit është liruar nga një burg pakistanez me kërkesë të SHBA më pak se tre vjet më pare dhe tani është simbol I humbjes së luftës atje.

Ndërsa Haibatullah Akhundzada është udhëheqësi i përgjithshëm i talebanëve, Baradar është përgjegjësi i tij politik dhe fytyra më publike. Në një deklaratë televizive mbi rënien e Kabulit, ai tha se testi i vërtetë i talebanëve sapo kishte filluar dhe se ata duhej t'i shërbenin kombit.

Rikthimi i Baradarit në pushtet mishëron paaftësinë e Afganistanit për të shpëtuar nga prangat e së kaluarës së tij. Historia e jetës së tij është historia e konfliktit të pandërprerë dhe të pamëshirshëm të vendit.

Mullah Abdul Ghani Baradar u rrit në Kandahar, vendlindja e lëvizjes talebane. Ashtu si shumica e afganëve, jeta e Baradarit ndryshoi përgjithmonë nga pushtimi sovjetik i vendit në fund të viteve 1970, duke e shndërruar atë në kryengritës. Ai besohej se kishte luftuar krah për krah me klerikun me një sy Mullah Omar.

Të dy do të themelonin lëvizjen talebane në fillim të viteve 1990 mes kaosit dhe korrupsionit të luftës civile që shpërtheu pas tërheqjes sovjetike.

Pas rënies së talebanëve në 2001, Baradar besohet të ketë qenë në mesin e një grupi të vogël kryengritësish që iu drejtuan udhëheqësit të përkohshëm Hamid Karzai me një letër që përshkruante një marrëveshje të mundshme, ku militantët të njihnin administratën e re.

Ai u arrestua në Pakistan në vitin 2010, Baradar u mbajt në paraburgim derisa presioni nga Shtetet e Bashkuara dhe kërkesa e presidentit Trump bëri që ai rë lirohert në 2018 dhe u zhvendos në Katar.

Baradar nënshkroi marrëveshjen e Dohas me SHBA në Shkurt 2020, në atë që administrata Trump e përshëndeti si një përparim drejt paqes, por që tani duket  thjesht një  trik përfundimtar për të arritur drejt fitores totale të talebanëve.

Marrëveshja e Shteteve të Bashkuara dhe talebanëve për të mos luftuar njëri-tjetrin duhej të pasohej nga bisedimet për ndarjen e pushtetit midis talebanëve dhe qeverisë së Ashraf Ghanit. Ato bisedime u tejzgjatën dhe tani është e qartë se Baradar dhe talebanët po luanin për kohë, duke pritur që amerikanët të largoheshin dhe përgatitnin një ofensivë përfundimtare.

Teksa mijëra afganë po teëntojnë të lënë vendin pas “pushtimit” nga talebanët, në aeroportin e Kabulit janë shënuar 5 viktima. Ende është e paqartë nga kanë ardhur të shtënat, por dëshmitarët konfirmojnë se kanë parë trupa të përgjakur të shtrirë në tokë. Forcat avagane kanë dorëzuar edhe aeroportin e Kandaharit në duart e talebanëve, qyteti i dytë më i madh në vend.

Një ditë pasi talebanët e morën nën kontroll Afganistanin, kryeqyteti i vendit i ngjan një shkretëtire.

Rrugët janë bosh, totalisht të shkreta. Shumë dyqane qilimash dhe stoli, si dhe kafene të vogla në rrugët kryesore të qytetit janë mbyllur totalisht, me pronarët në pritje të asaj se çfarë do të ndodh sot.

Banorët thanë se zyrat qeveritare janë bosh dhe distrikti i ambasadave jo shumë larg aeroportit të Kabulit është plotësisht i shkretë, me diplomatë dhe familje që largohen nga vendi.

"Unë jam në një gjendje shoku të plotë. Talebanët që hynë më trembën, por (Presidenti Ashraf) Ghani duke na lënë të gjithëve në këtë situatë ka qenë më i keqi," tha një pronar dyqani për Reuters.

Banorët thonë se zyrat qeveritare janë bosh dhe distrikti i ambasadës jo shumë larg aeroportit të Kabulit është plotësisht i shkretë, me diplomatë dhe familje që largohen nga vendi.

Në qytetin Balkh, ka një pamje kontradiktore se si mund të duket jeta nën sundimin e talebanëve.

Raportohet se një grua është vrarë për "veshjen e saj të pahijshme", megjithëse talebanët kanë deklaruar paraprakisht se nuk do të detyrojnë askënd të veshë burka.

Ndërkohë që raportohet se një  një burrë është detyruar të ecë pa këpucë derisa i ka rënë të fikët, sepse kishte dëgjuar muzikë joislame.

Ndërsa Afganistani është në kaos pasi i gjithë vendi është “mbërthyer” nga talebanët dhe qindra qytetarë po lënë kryeqytetin, sot do të mblidhet Këshilli i Sigurimit i Kombeve të Bashkuara për të diskutuar në lidhje me situatën e krijuar.

Lajmin e bëri të ditur një burim diplomatik për CNN. Sekretari i Përgjithshëm i OKB-së, António Guterres pritet të informojë Këshillin, me konsultimet private që do të pasojnë. Më herët Guterres u bëri thirrje talebanëve të ndalojnë ofensivën e tyre në Afganistan.

Ka qenë kryetari i Këshillit të Lartë të Afganistanit për Pajtimin Kombëtar, Abdullah Abdullah, i cili ka kërkuar nga Kombet e Bashkuara që të thërrasin një seancë urgjente të Këshillit të Sigurimit për të diskutuar situatën në vend. Abdullah tha se ishte vendimtare "që urgjentisht të mbahet një takim special i Këshillit të Sigurimit të OKB -së për të diskutuar ngjarjet aktuale në Afganistan".

Dje Pentagoni autorizoi 1000 trupa shtesë për të ndihmuar në evakuimin nga Kabuli, tha një zyrtar amerikan, duke e çuar numrin e përgjithshëm të trupave të pritura në Afganistan përkohësisht në 6,000.