Kur “ndal” dollari/ Ekonomia
botërore: Dominuese - e rrezikshme

Për 70 vjet, dollari ka qenë superfuqia e sistemit financiar dhe monetar. Pavarësisht bisedës rreth rritjes së juanit, epërsia e dollarit është e pakundërshtueshme. Si mjet pagese, si një mjet i sigurt këmbimi dhe si një aktive rezervë, asgjë nuk mund ta prekë atë. Megjithatë, rregulli i dollarit ka themele të brishta dhe sistemi që mbështet ai është i paqëndrueshëm. Edhe më keq, monedhat rezervë alternative kanë defekte. Tranzicioni ndaj një rregulli më të sigurt do të jetë tepër i vështirë, shkruan The Economist.

Kur “ndal” dollari
Për dekada me radhë, forca ekonomike e Amerikës ka legjitimuar pretendimet e supremacisë së dollarit. Por, së fundmi është krijuar një e “çarë” ndërmjet ndikimit ekonomik të Amerikës dhe forcës së saj financiare. Shtetet e Bashkuara llogariten për 23% të PBB-së botërore dhe 12% të tregtisë së mallrave. Megjithatë, rreth 60% e prodhimit botëror dhe një përqindje e ngjashme e njerëzve të planetit, gjenden brenda një zone “de facto” të dollarit, në të cilën monedhat janë të lidhura me dollarin apo lëvizin në tendencë me të.

Pjesa e aksioneve të firmave amerikane të investimeve ndërkombëtare të korporatave ka rënë nga 39% në 1999 në 24% sot. Por Wall Street përcakton ritmin e tregjeve globalisht më shumë se sa kurrë. Menaxherët e fondeve amerikane drejtojnë 55% të aktiveve të botës nën menaxhim, nga 44% krahasuar me një dekadë më parë.

Zgjerimi i hendekut mes pushtetit ekonomik dhe financiar të Amerikës krijon probleme për vendet e tjera, në zonën e dollarit dhe më gjerë. Kjo, për shkak se kostot e dominimit të dollarit kanë filluar të tejkalojnë përfitimet.

Së pari, ekonomitë duhet të përballojnë cikle të egra. Gjatë muajve të fundit, perspektiva madje edhe për një rritje të vogël të normës në Amerikë ka “thithur” kapital nga tregjet në zhvillim, duke zhvlerësuar monedhat dhe çmimet e aksioneve. Vendimet e Rezervës Federale ndikojnë borxhet e dollarit përtej detit dhe depozitat me vlerë rreth 9 trilionë dollarë. Për shkak se disa vende i lidhin monedhat e tyre me dollarin, bankat e tyre qendrore duhet të reagojnë ndaj Fed. Të huajt zotërojnë 20-50% të obligacioneve të qeverisë në monedha vendase në vende si Indonezia, Malajzia, Afrika e Jugut dhe Turqia: ato kanë më shumë të ngjarë të braktisin tregjet në zhvillim kur Amerika të rrisë normat.

Dikur dhembja nga flukset dalëse të kapitalit u zbut nga një kërkesë më e fortë – përfshirë atë për importe – që nxiti fillimisht Fed të rrisë normat. Megjithatë, gjatë dekadës së kaluar, pjesa e importeve të tregtisë globale të Amerikës ka rënë nga 16% në 13%. Amerika është tregu më i madh i eksportit për vetëm 32 shtete, nga 44 në vitin 1994; shifra për Kinën është rritur nga 2 deri 43. Një sistem në të cilin Fed “heq dorë” dhe bota “përpëlitet” është i paqëndrueshëm.

Një tjetër problem është mungesa e barrierave për sistemin e dollarit përtej detit në qoftë se ai përballet me ndonjë krizë. Në vitet 2008-’09, Fed ngurroi ta shpëtonte situatën, ndërsa veproi si një huadhënës i shansit të fundit, duke ofruar 1 trilion dollarë likuiditet për bankat e huaja dhe bankat qendrore. Shumat e përfshira në një krizë të ardhshme do të jenë shumë më të larta. Bota e dollarit përtej detit është pothuajse dy herë më e madhe sa ajo në vitin 2007. Në 2020, ajo mund të jetë aq e madhe sa industria bankare e Amerikës.

Që nga viti 2008-’09, Kongresi ka qenë vazhdimisht i kujdesshëm ndaj kreditimit emergjent të Fed. Nëse përballemi me një tjetër krizë, planet e Fed për të emetuar “këmbime” të mëdha ka të ngjarë të hasin në rezistencën rregullatore apo të Kongresit. Dhe për sa kohë vendet do të jenë të gatshme të lidhin sistemet e tyre financiare me politikat e rrëmbyera dhe jofunksionale të Amerikës?

Lëkundja e fuqisë së Amerikës në 35 vjet
Kjo pyetje ndiqet nga një shqetësim i tretë: Amerika po përdor gjithmonë e më shumë ndikimin e saj financiar si një mjet politik. Politikëbërësit dhe prokurorët përdorin sistemin e pagesave në dollar për të siguruar kontroll jo vetëm ndaj bankierëve rebelë dhe zyrtarëve të rrezikshëm të futbollit, por edhe ndaj regjimeve “devijuese” si Rusia dhe Irani. Fuqitë rivale indinjohen me këtë dobësi të politikës së jashtme amerikane.

Amerikanët mund të pyesin veten se pse kjo ka rëndësi për ta. Ata nuk detyrojnë asnjë vend të lidhë monedhën e tij me dollarin, ose nuk i inkurajojnë firmat e huaja të emetojnë borxhin në dollarë. Por roli tepër i madh i dollarit i prek amerikanët. Ai sjell përfitime, veçanërisht huamarrje më të lirë. Megjithatë krahas “privilegjit të tepruar” të zotërimit të valutës rezervë, ka kosto. Nëse Fed dështon të veprojë si huadhënës i shansit të fundit gjatë krizës së likuiditetit të dollarit, kolapsi jashtë vendit si pasojë e këtij dështimi do të ndikojë ekonominë e Amerikës.

Dhe, edhe në mungesë të krizës, dominimi e dollarit do t’i pozicionojë politikëbërësit amerikanë përballë një dileme. Nëse të huajt vazhdojnë të akumulojnë rezerva, ata do të dominojnë tregun e thesarit në vitet 2030. Për të kënaqur kërkesën e huaj në rritje për aktive të sigurta të dominuara në dollar, qeveria e Amerikës mund të emetojë më shumë bono thesari, duke ia shtuar borxheve të saj. Ose mund t’i mundësojë të huajve të blejnë letra të tjera me vlerë, por kjo mund të çojë në flluska të aktiveve, ashtu sikundër ndodhi në bumin e kredive hipotekore të viteve 2000.

Gjithçka lidhet me “më të rinjtë” (apo me Benjaminët)
Idealisht Amerika do të ndante barrën me monedhat e tjera. Megjithatë, në qoftë se hegjemonia e dollarit është e paqëndrueshme, pasardhësit e saj potencialë janë të papërshtatshëm. Dirigjimi i superfuqisë financiare është transferuar më parë, kur Amerika “tejkaloi” Britaninë në vitet 1920-’45. Por ato bënë një proces të rregullt transferimi. Dhe Amerika u shfaq e “kompletuar” me “dinamika” dhe “koncepte” të përgatitura më parë: një ekonomi dinamike dhe, sikundër edhe Britania, kohezionin politik dhe sundim të ligjit.
 
Krahasoni këtë me pretendentët e sotëm për statusin e rezervës. Euro është një monedhë, ekzistenca reale e së cilës nuk mund të merret si e mirëqenë. Vetëm kur zona e euros të bjerë dakord për një bashkim të plotë bankar dhe emetimin e obligacioneve të përbashkëta do të eliminohen plotësisht dyshimet. Sa për juan, qeveria e Kinës ka krijuar ekuivalentin monetar të një “autostrade me tetë korsi” -një rrjet të gjerë këmbimesh valutore me bankat e huaja qendrore – por nuk ka asnjë në të.
 
Derisa Kina të hapë tregjet e saj financiare, juani do të jetë vetëm një lojtar “figurant”. Dhe derisa të përqafojë sundimin e ligjit, asnjë investitor nuk do ta gjykojë monedhën e saj si vërtet të sigurt.
 
E gjithë kjo tregon se sistemi global monetar dhe financiar nuk do ta “shpëtojë” veten me shpejtësi apo butësi nga dollari amerikan.
 
Ka gjëra që Amerika mund të bëjë për të marrë më shumë përgjegjësi mbi supe – për shembull, duke mundësuar “këmbime” më të mëdha emergjence me një numër më të madh bankash qendrore. Copëzimi i sistemit ka më shumë të ngjarë të ndodhë, teksa vendet e tjera zgjedhin ta izolojnë veten nga vendimet e Fed duke përqafuar kontrollet e kapitalit. Dollari nuk ka homologë. Por sistemi që ai “ankoron” po “plasaritet”. /Marrë nga Monitor.al/

Redaksia Online
(Shqiptarja.com)