Të dhënat e fundit të Barometrit të Ballkanit që organizohet nga Këshilli i Bashkëpunimit Rajonal të BE-së, janë kontradiktore, sepse, nga njëra anë, paraqesin ëndrrën dhe dëshirën e gjithë vendeve të rajonit që të anëtarësohen në BE e, nga ana tjetër, në shumicë, duan të ndërtojnë jetën jashtë vendeve të tyre. Shqiptarët kanë numrin më të madh të të anketuarve që duan të largohen për një jetë më të mirë në Europë dhe, ashtu si gjithë vendet e rajonit, edhe ata e mbështesin integrimin në Bashkimin Europian dhe kanë besim se kjo do të ndodhë deri në vitin 2030. Ndryshe nga retorikat ballkanase të folklorit nacionalist, popujt e këtyre vendeve e mirëpresin bashkëpunimin rajonal.

Të dhënat janë këto : 64% e të anketuarve mbështesin bashkëpunimin rajonal, por këtu barometri vlerëson se sa më i ngritur të jetë niveli i edukimit dhe formimit të këtyre anëtarëve aq më i madh është bashkëpunimi. 71% e të rinjve besojnë se anëtarësimi në BE është i mirë për ekonominë. 64 % mbështesin anëtarësimin në Europë, pra 10% më shumë se vitin e kaluar. 66% thonë se inflacioni dhe çmimet e larta e rrisin koston e jetesës dhe janë një problem i madh për to. 64% besojnë se bashkëpunimi rajonal mund ta përmirësojë jetesën në rajon, 26% nuk janë të kënaqur me punësimin në vendin e tyre. 68 % e tyre thonë se duan të punojnë dhe jetojnë jashtë. 77% nuk ju besojnë partive politike. 60 % kanë besim të fortë në Bashkimin Europian dhe 44% e shqiptarëve duan të emigrojnë përgjithmonë, duke qëndruar në vend të parë për numrin e atyre që kanë dëshirë emigrimin.

Kjo tablo dhe këto shifra paraqesin një pamje reale të jetës në Ballkan dhe, vështruar nga një pikëpamje tjetër, nuk ndryshojnë shumë nga ato shifra që publikojnë edhe vende të tjera europiane të Lindjes, por edhe të Perëndimit. Kriza që ka mbërthyer Europën është një shenjë e sëmundjes në të cilën lëngon planeti. Luftëra që po zgjasin e nuk dinë të përfundojnë. Krisja dhe çarja e Aleancës euro-amerikane, për të mos harruar edhe aktin terrorist të Hamasit dhe fëmijët e vrarë në Gaza që e rindezën edhe njëherë zjarrin e luftërave edhe ashtu të pashuar në Lindjen e Mesme dhe, nga ana tjetër, Ukraina e shkatërruar dhe kriza e mjedisit. Harta e zymtë e planetit nuk ka si të mos reflektohet edhe në Ballkan e aq më tepër në Shqipëri. Mirëpo, te ne, duket se asnjë lloj progresi nuk na çliron nga sindroma e braktisjes së atdheut. Është një gjë tjetër lëvizja e lirë, hapja, dëshira për të udhëtuar e shkolluar jashtë dhe është tjetër gjë dëshira për ta ndërtuar jetën jo në vendin tënd.

Këtë krizë të thellë identitare ne nuk po dimë të adresojmë dhe, për fat të keq, as porgresi, zhvillimi apo luksi nuk po e korrigjon atë. Çfarë ka që nuk shkon ? Mund të ketë shumë arsye, por unë mendoj se kryesorja është mungesa antropologjike e kulturës së ndarjes së hapësirës, e mirëkuptimit hapësinor. Bota u vu në rregull sipas kuptimit biblik kur u shkëput nga kaosi. Të jetosh në rrëmujë totale, në mungesë të rregullit e të drejpeshimit hapësinor është një nga shenjat që tregon se kultura jote e jetës nuk është e harmonizuar me dëshirat e të gjithë bashkështetasve të tu. Pa hyrë thellë në histori, jeta jonë dhe kuptimi i saj është ndërtuar mbi parimin e egoizmit dhe krenarisë individuale. Fshatrat tona, si në mal ashtu edhe në fushë, kishin dhe kanë shumë pak hapësira të përbashkëta. Shenja e tyre më e lakmuar ishin e janë kufijtë me njëri-tjetrin dhe kodi i komunikimit ndërkomunitar mbështetej mbi parimin e kufirit, ndarjes.

Qytetet u zhvilluan vonë dhe socializmi u dha një identitet tjetër. Ai e rrafshoi me dhunë krenarinë dhe egoizmin individual dhe ndërtoi hapësira sociale të mbështetura mbi ideologji që nuk rezistuan gjatë. Pas rënies së komunizmit, shqiptarët u derdhën nëpër qytete dhe riaktivizuan kultin e egoizmit vrastar dhe nisën të ndërtojnë përsëri kufijtë. Vini re ndërtimet që bëhen kudo. Banesa makabre ngjitur me njëra-tjetrën pa asnjë hapësirë të përbashkët që mund të shërbejë si kënd lojërash për fëmijë apo për terrene sportive apo thejsht edhe si një oaz i qetë pa beton. Ky kaos urban që vjen nga rrëmuja jonë mentale ka nxjerrë në reliev vetëm një parim për jetën-pasurimin. Në Shqipëri jeta ka kuptim vetëm nëse pasurohesh dhe ia hedh tjetrit. Në këtë vend arsimi, edukimi, shkenca kërkimi shkencor, punërat e rëndomta që nxisin jetën normale nuk kanë peshë. Por hapësira e përbashkët nuk janë vetëm bota materiale. Siç thoshte Hegeli bota jashtë është refleks i ideve tona. Në çdo vend që të shkosh, ti, përmes arkitekturës dhe mënyrës se si është ndarë hapësira, kupton edhe mentalitetin e atij vendi.

Objektet e kultit, Akademitë, Universitetet, Bibliotekat, gjithë historia e ideve gjenden në ato hapësira perëndimore. Ndërsa te ne ato objektet që reflektojnë ide janë të rrënuara dhe më së shumti zotërojnë mbeturina historike që tregojnë më shumë portretin tonë si viktima të historisë. Jashtë nesh nuk ka hapësira të përbashkëta idesh apo mendimesh. Ajo thënia e famshme e Pashko Vasës « feja e shqiptarit është shqiptaria » ka mbetur pa shënjueshmëri, sepse ne nuk e kemi ushqyer këtë koncept me virtytet e qytetërimit Perëndimor. Secili nga ne nënkupton vetëm mburrjen me këtë term dhe shfaqjen banale të folklorit heroik me fantazma luftërash. Ndaj, shqiptarët, qysh në kohë të vjetra shquheshin për dy gjëra : emigracion dhe mercenarizëm. Për fat të keq, ende nuk po e kuptojmë se këto dy plagë po na dëmtojnë dhe po e bëjnë këtë vend si një stacion të përkohshëm për të marrë trenin për një vend tjetër.